Pavlov ve Tasarım

"Ünlü Rus bilgini Pavlov, koşullanma yoluyla bir köpeğin nasıl huysuz, sinirli ve nevrotik bir hale geleceğini deneyle kanıtlar. Köpeğe önce çember biçiminde bir ışık gösterir. Bunu yemek izler. Sonra elips şeklinde parlak bir ışık gösterir. Ardından elektrik şoku gelir. Hayvan buna göre koşullanır.  Parlak çemberi görünce, yiyecek geleceği için sevinip kuyruğunu sallar, elips görünce de, bunu elektrik şoku izleyeceğinden havlamaya, hırlamaya, ulumaya başlar ve o tarzda bir  şartlı tepkide bulunur. Bilgin, yavaş yavaş giderek elipsi çembere benzetmeye başlar. Köpek önceleri aradaki farkı ayırt edip ona göre tepkide bulunmayı başarır. Ama çemberle elips büsbütün birbirine benzemeye başlayınca, ikisini birbirinden ayırt etmekte zorlanınca, köpek şaşırır, ne yapacağını bilemez olur, iki arada bir derede kalır. Yemek beklerken elektrik şokuyla karşılaşır; şok gelecek derken yiyecek sunulur  ve hayvan bu durumda iyice huysuzlaşır. Eskiden uslu uslu otururken, şimdi yerinde duramaz, çırpınır, ulumaya başlar. Ve sonunda sinirli, nevrotik bir köpek olup çıkar. Pavlov, deneyi tersine çevirip çember ve elipsi tam belirgin bir hale getirince, köpek yavaş yavaş eski halini alır. Ama bu pek zor olur. Eski dengeler öyle kolayca kurulmaz..." (Güngör Özyiğit-İletişim'in üç boyutu)

Ben daha çok bu deneylerden hepimizin bildiği resimdeki zil ile olanını biliyordum, ama bu da aynı mantığın ürünü.  İnsanların  da sürekli değişken zeminler üzerinde dengeli ruh hallerini korumaları pek kolay değil sanki.  Ben burada yapıcı olmanın ne kadar zor olduğunun ama yıkıcı olmanın da bir o kadar kolay olduğunun ispatlanmış olduğunu düşünüyorum. Evrenin kaosa doğru gitmesi teorisi  gibi: Herşey karmaşaya,yani kaosa doğru gitmektedir. Düzensizliğin adı olan entropi, evrenin her yerinde artmaktadır.

"Tasarım" da sanki bu mantığa ters işlemeye çalışan bir süreç gibi...Mesela, bir yerden gelen su binanın bir yerlerinden sızmaya, akmaya, biryerlerini çürütmeye çalışırken, oradaki duruma göre bir su yalıtımı tasarlamak da bir nevi bilinçli anti-entropi gibi...(Tabii böyle bir kelime yok muhtemelen:)

Pavlov ile ilgili daha detaylı bilgi:  http://nobelprize.org/educational/medicine/pavlov/readmore.html

Ceren Dayıcıoğlu